بررسی درصد شاخص کل و هم وزن در بورس تهران

زمان مطالعه: 25 دقیقه 

نوشتار را با یک مثال ساده شروع می‌کنیم. به تصویر زیر نگاه کنید.

این نتایج مربوط به آخرین روز کاری بورس تهران در تاریخ چهارشنبه 4 تیرماه سال 99 است. همان‌گونه که مشاهده می‌کنید شاخص کل 2.04 درصد و شاخص هم وزن 0.36 درصد، رشد کرده است. ما می‌خواهیم در این نوشتار درباره این اعداد درصدی صحبت کنیم.

حال بیایید این اعداد درصد افزایش یا کاهش را در طول زمان مورد بررسی قرار دهیم. از اینجا می‌توانید فایل دیتا درصد افزایش یا کاهش شاخص کل و هم وزن را از ابتدای سال 1394 تا آخرین روز معاملاتی چهارشنبه 4 تیرماه سال 99 دریافت کنید.

از گراف زیر شروع می‌کنیم. در این نمودار می‌توانید روند حرکتی درصد شاخص کل از ابتدای سال 1394 تا آخرین روز معاملاتی چهارشنبه 4 تیرماه سال 99 را مشاهده کنید.

همان‌گونه که در گراف بالا مشاهده می‌کنید از اواسط سال 1397 به بعد دامنه نوسان افزایش یا کاهش درصد شاخص کل بزرگتر شده است. خوب است قبل از ادامه بحث کمی در این رابطه صحبت کنیم.

اگر تک رفتارهای بالا بودن درصد شاخص کل در سال 1394 را نادیده بگیریم، به نظرم شروع بزرگ شدن دامنه نوسان در گراف بالا، اولین ایده‌ها و نقاط توجه عمومی به بورس تهران را نشان می‌دهد. به عبارتی تقریباً از اواخر خرداد سال 1397 تا همین امروز، دامنه نوسان درصد شاخص کل چه در جهت افزایش و چه در جهت کاهش بزرگ شده است. من از این فرایند به نام “پنجره بورسی” یاد می‌کنم.

پاسخ به این سوال که بورس تهران تا چه زمانی رونق دارد، در همین پنجره نهفته است. پاسخ این است که تا زمانی که پنجره بورسی باز باشد، بورس نیز مورد توجه و رونق خواهد بود. در همین جا است که اهمیت کاهش و اصلاح بازار خود را نشان می‌دهد. به بیان دیگر همان‌قدر که رشد برای رونق بازار بورس مفید است، اصلاح نیز اهمیت فراوان دارد.

علاقمند هستم از یک تجربه دیگر در کشور که از همین مکانیسم پیروی می‌کرد و اکنون در چند گام جلوتر از پنجره بورسی قرار دارد، صحبت کنم. به این امید که بورس راه این تجربه را نرود. گراف زیر را ببینید.

بیایید درباره گراف بالا که از آن به نام پنجره جمعیتی یاد می‌کنیم، صحبت کنیم تا بعد به ادامه بحث بپردازیم.

در دهه 1360 نرخ رشد جمعیت کشور حدود 6.5 بوده است. به معنای ساده اینکه در هر 10 خانواده ایرانی حدود 65 فرزند وجود داشته است. این مطلب سبب شده بود که تقریباً 45 درصد جامعه زیر 15 سال و 50 درصد جامعه در سنین کار 15 تا 64 سال (جمعیت فعال اقتصادی) قرار داشته باشد.

در دهه 1370 با ورود افراد زیر 15 سال به گروه جمعیت افراد در سنین کار، پنجره جمعیتی کشور که از آن به عنوان موتور محرک رشد و رونق اقتصادی کشور یاد می‌شود، باز شده است.

اما باز ماندن پنجره جمعیتی ایران تا چه زمانی ادامه داشت؟ تقریبا تا سال 1395 و با کاهش نرخ رشد جمعیت به کمتر از عدد 2.1 و افزایش جمعیت گروه افراد در سن سالمندی، افق‌های بسته شدن پنجره جمعیتی ایران دیده می‌شد.

به این ترتیب پنجره جمعیتی کشور پس از یک دوره طلایی 20 ساله در حال بسته شدن است و پیش‌بینی آینده نیز بیانگر بسته شدن کامل آن خواهد بود.

سوال اساسی این است که چرا این اتفاق افتاد؟ پاسخ بسیار ساده است، نرخ باروری و رشد جمعیت به شدت کاهش پیدا کرد. برای باز ماندن پنجره جمعیتی ما حداقل به نرخ باروری 2.1 نیاز داشتیم. به بیان ساده اینکه به طور متوسط در هر 10 خانوار ایرانی 21 فرزند وجود داشته باشد. همین. اما این اتفاق هرگز نیفتاد و پیش‌بینی‌های بدبینانه نشان‌دهنده‌ی آن است که نرخ باروری حتی به کمتر از 1 و تقریباً 0.9 رسیده است. یعنی در هر 10 خانواده فقط 9 فرزند وجود دارد.

حال به پنجره بورسی برگردیم و بار دیگر این سوال را تکرار کنیم. پنجره بورسی کشور تا چه زمانی باز خواهد ماند؟ پاسخ به همان اندازه قبلی ساده است. تا زمانی که نقدینگی و پول حقیقی و حقوقی به بازار تزریق شود. البته یک نکته فنی نیز احتمالاً در این میان موثر باشد. این نکته این است که اجازه داده شود، دامنه نوسان پنجره بورسی بزرگتر شود. به عبارت دیگر چنانچه ورود پول می‌تواند طول پنجره بورسی را ادامه دار کند، حذف دامنه نوسان نمادها از 5 درصد فعلی، می‌تواند طول پنجره بورسی را بزرگتر کند. ترکیب این دو پنجره بورسی را برای سالیان سال باز نگه خواهد داشت.

حال به ادامه بحث خود در زمینه درصد افزایش و یا کاهش، شاخص کل و شاخص هم وزن بپردازیم.

یکبار دیگر به تصویر زیر نگاه کنید.

همان‌گونه که بیان کردیم، داده‌ها مربوط به آخرین روز کاری بورس تهران در تاریخ چهارشنبه 4 تیرماه سال 99 است. شاخص کل 2.04 درصد و شاخص هم وزن 0.36 درصد، رشد کرده است.

در جدول زیر به تفکیک هر سال، نتایج میانگین درصد شاخص کل و هم وزن آمده است.

جدول نشان می‌دهد مثلاً به طور متوسط در سال 1394 شاخص کل روزانه 0.1092 درصد رشد داشته است. برای همین سال شاخص هم وزن به طور متوسط در هر روز 0.1327 درصد رشد داشته است.

سال 1395 نیز شاخص کل به طور متوسط در هر روز 0.0149 درصد کاهش داشته است.

اما برای سال 1399 و 59 روز کاری سپری شده از آن تا تاریخ چهارشنبه 4 تیرماه، شاخص کل میانگین در هر روز 1.675 درصد و شاخص هم وزن 1.500 درصد افزایش داشته است.

با استفاده از همین اعداد میانگین روزانه درصد شاخص کل، می‌توانیم به سادگی پیش‌بینی‌هایی برای اینکه مثلا چه زمانی شاخص کل به عدد دو میلیون و یا هر عدد دیگری می‌رسد، داشته باشیم. فرصتی شد در آینده درباره آن صحبت خواهیم کرد.

در نمودار زیر اعداد درصد افزایش یا کاهش میانگین روزانه درصد شاخص کل و هم وزن را مشاهده می‌کنید.

همان‌گونه که مشاهده می‌شود در تمام سال‌ها به جز سال 1396 و همین روزهای سال 99 رشد روزانه شاخص هم وزن بیشتر از شاخص کل بوده است.

در سال 99 علاوه بر پیشی گرفتن رشد روزانه شاخص کل نسبت به شاخص هم وزن، اندازه رشد نیز به شدت افزایش یافته است. در حالی که در سال 96 شاخص کل متوسط روزانه 0.093 درصد بزرگتر می‌شده، اکنون و در سال 99 شاخص کل به طور متوسط در هر روز 1.675 درصد بزرگتر می‌شود.

حال بیایید از یک آماره جدید صحبت کنیم. این آماره را به صورت اختلاف بین درصد شاخص کل و درصد شاخص هم وزن تعریف می‌کنیم. نام آن را شاخص تفاضلی قرار می‌دهیم.

مثلاً شاخص تفاضلی برای روز چهارشنبه 4 تیرماه 99 به صورت زیر به دست می‌آید.

1.68 = (0.36 – 2.04) = (درصد شاخص هم وزن – درصد شاخص کل)

شاخص تفاضلی هر روز، اگر مثبت باشد نشان می‌دهد در آن روز رشد شاخص کل نسبت به شاخص هم وزن بیشتر بوده است و اگر درصد تفاضلی منفی باشد بیانگر آن است که در آن روز شاخص هم وزن نسبت به شاخص کل عملکرد بهتری داشته است.

بزرگتر بودن شاخص تفاضلی نشان‌دهنده توجه بیشتر به نمادهای شاخص ساز و بزرگ و کوچکتر بودن آن توجه بیشتر به نمادهای کوچک بازار را نشان می‌دهد.

برای روز چهارشنبه 4 تیرماه 99 به شاخص تفاضلی عدد 1.68 بوده است و این مطلب بیانگر توجه بیشتر سهامداران به نمادهای بزرگ و شاخص‌ساز بوده است.

حال بیایید همین شاخص تفاضلی را برای یک دوره کوتاه و از ابتدای سال 99 مورد بررسی قرار دهیم. در گراف زیر می‌توانید رفتار و روند شاخص تفاضلی به ازای 59 روز کاری بورس تهران را مشاهده کنید.

نمودار بالا نشان می‌دهد در 39 روز شاخص تفاضلی مثبت و تقاضای بازار به سمت سهام بزرگ بوده است. در 20 روز دیگر بازار به سمت سهام کوچک توجه کرده است. در واقع توجه بازار به نمادهای کوچک در ابتدای سال، هم اینک و در چندین روز متوالی به سمت سهام بزرگ، حرکت کرده است.

خوب است بر روی همین شاخص تفاضلی مربوط به سال 1399 یک مدل سری زمانی طراحی کنیم. در گراف زیر می‌توانید مدل را مشاهده کنید.

پیش بینی مدل برای روز چهارشنبه 4 تیرماه 99 هر چند همچنان بالا بودن درصد رشد شاخص کل نسبت به شاخص هم وزن را نشان می‌دهد اما تا حدی خطا دارد.

مدل بر این نظر بوده است که شاخص کل باید 1.09 درصد بزرگتر از شاخص هم وزن باشد اما در واقعیت شاخص کل 1.68 درصد از شاخص هم وزن بزرگتر شده است. به بیان ساده‌تر رفتار شاخص کل و توجه به نمادهای شاخص ساز در این روز، بیشتر از روند گذشته مدل بوده است.

اینکه در ادامه چه خواهد شد و آیا همچنان شاخص تفاضلی مثبت خواهد ماند و نمادهای بزرگ بازار رشد بیشتری نسبت به نمادهای کوچک خواهند داشت، در آینده مشخص خواهد شد. مطلب آن است که حداقل برای آینده نزدیک پاسخ مثبت است و بر مبنای مدل بالا همچنان شاخص تفاضلی مثبت خواهد بود و رشد شاخص کل نسبت به شاخص هم وزن بیشتر خواهد ماند.